YKS Biyoloji Temel Bileşenler Konu Anlatımı ve Örnek Soru Çözümü
YKS Biyoloji Temel Bileşenler Konu Anlatımı ve Örnek Soru Çözümleri
YKS ‘ye hazırlanırken Öğrenci kozu ekibi olarak sizlere birazda olsa destek olabilmek adına kısa konu anlatımları yapmaya devam ediyoruz. Konu anlatımları oldukça kısa ve öz tutmaya çalışıp detaya pek girmiyoruz detaya girmeden işe yaramaz demeyin önemli yerlere değinmeye çalıştık. Konu anlatımı sonrası tam pekiştirilmesi için direk konu anlatımı ile bağlantılı örnek sorular da yer almaktadır.
İçindekiler
Biyoelementler
Tanımı Canlıların yapısında bulunan ve canlılık için gerekli olan elementlerdir.
Özellikleri
- Yaklaşık 90 element bilinmesine rağmen, canlılarda en fazla 25 element bulunur.
- En fazla bulunan elementler (%96): C, H, O, N, P, S’dir.
- Biyoelementler, elementlerin simgeleri ile gösterilir. Örneğin: C (karbon), H (hidrojen), O (oksijen).
- Biyoelementler, atom numaralarına göre sıralanır. Örneğin: C’nin atom numarası 6, H’nin atom numarası 1’dir.
Biyoelementlerin Görevleri:
- Yapısal görev: Proteinler, DNA, hücre zarı gibi yapısal moleküllerin yapısına girerler.
- İşlevsel görev: Enzimlerin aktivatörlüğü, sinir uyarılarının iletilmesi, enerji üretimi gibi işlevlerde rol oynarlar.
Biyoelementlerin Sınıflandırılması:
- Mikrobiyoelementler: C, H, O, N, P, S
- Makrobiyoelementler: Ca, K, Mg, Fe, Na, Cl
- İz elementler: Zn, Cu, Mn, I, F
İnorganik Bileşikler:
Su (H2O):
- Canlıların %60-80’ini oluşturur.
- Hücre içi ve hücre dışı ortamlarda bulunur.
- Çözücü, taşıyıcı, reaksiyon ortamı, termoregülasyon gibi birçok önemli işlevi vardır.
Karbonhidratlar (C, H, O):
- En basit ve bol bulunan organik bileşiklerdir.
- Enerji kaynağı (glikoz), yapısal görev (selüloz) ve depo görevi (nişasta) gibi işlevleri vardır.
Lipidler (C, H, O):
- Yağlar, fosfolipidler, steroidler gibi farklı grupları vardır.
- Enerji kaynağı (yağlar), hücre zarı yapısal bileşeni (fosfolipidler), hormon ve vitaminlerin taşınması (steroidler) gibi işlevleri vardır.
Mineraller (Ca, K, Mg, Fe vb.):
- Kemik ve dişlerin yapısal bileşeni, enzimlerin aktivatörü, sinir uyarılarının iletilmesi gibi işlevleri vardır.
Organik Bileşikler:
Proteinler:
- Aminoasitlerden oluşur.
- Enzimler, yapısal proteinler, taşıyıcı proteinler, hormonlar gibi birçok farklı işlevi vardır.
Nükleik Asitler:
- DNA ve RNA olmak üzere iki türü vardır.
- Kalıtsal bilginin depolanması ve aktarılması gibi işlevleri vardır.
Makromoleküller:
- Proteinler, Nükleik Asitler ve Karbonhidratlardan oluşan büyük moleküllerdir.
- Hücrenin temel yapısal ve işlevsel birimlerini oluştururlar.
Biyolojik Moleküllerin Önemi:
- Canlıların yapısını ve işlevlerini oluştururlar.
- Kalıtsal bilginin depolanması ve aktarılmasını sağlarlar.
- Yaşam için gerekli olan enerjiyi üretirler.
Biyolojik Moleküllerin Sınıflandırılması:
- Monomerler: Tek birimden oluşan moleküllerdir. Örneğin: amino asit, nükleotid.
- Dimerler: İki monomerden oluşan moleküllerdir. Örneğin: dipeptit, dinükleotid.
- Polimerler: Birden fazla monomerden oluşan moleküllerdir. Örneğin: protein, nükleik asit.
Biyolojik Moleküllerin Yapıları:
- Primer yapı: Molekülü oluşturan monomerlerin dizilimidir.
- Sekonder yapı: Primer yapının uzayda katlanmasıdır.
- Tersiyer yapı: Sekonder yapının üç boyutlu uzayda katlanmasıdır.
- Kuaterner yapı:
Birden fazla protein molekülünün bir araya gelmesiyle oluşan yapıdır. Bu protein moleküllerine alt birim veya monomer denir. Kuaterner yapı, proteinlerin işlevlerini yerine getirmesi için gereklidir.
Kuaterner Yapının Oluşumu:
- Kovalent bağlar: Disülfit bağları ile kovalent bağlar oluşabilir.
- Hidrojen bağları: Hidrojen bağları ile protein molekülleri birbirine bağlanır.
- İyonik bağlar: Karşıt yüklü iyonlar arasındaki çekim kuvveti ile protein molekülleri birbirine bağlanır.
- Van der Waals kuvvetleri: Zayıf dipol-dipol etkileşimleri ile protein molekülleri birbirine bağlanır.
Kuaterner Yapının Önemi:
- Proteinlerin işlevlerini yerine getirmesi için gereklidir.
- Proteinlerin stabilizesini sağlar.
- Proteinlerin çözünürlüğünü etkiler.
Kuaterner Yapıya Sahip Proteinler:
- Hemoglobin
- Enzimler
- Antikorlar
- Hücre zarı proteinleri
Biyoloji Temel Bileşenler Örnek Soru Çözümü
1. Vücudumuzda en çok bulunan element hangisidir?
A) Karbon (C) B) Hidrojen (H) C) Oksijen (O) D) Azot (N) E) Kalsiyum (Ca)
Doğru cevap C) Oksijen (O)’dir. Vücudumuzdaki elementlerin kütlece yaklaşık %65’ini oksijen oluşturur. Bu da oksijeni, vücudumuzda en çok bulunan element yapmaktadır.
Neden Oksijen?
- Vücudumuzun yaklaşık %60’ı sudan oluşmaktadır. Su molekülü (H2O), iki hidrojen atomu ve bir oksijen atomundan oluşur. Bu nedenle, suyun yüksek oksijen içeriği, vücuttaki oksijenin önemli bir kaynağını oluşturur.
- Oksijen, proteinler, karbonhidratlar ve yağlar gibi önemli biyolojik moleküllerin yapısında da bulunur.
- Solunum yoluyla aldığımız hava, oksijen açısından zengindir. Bu oksijen, hücrelerimiz tarafından enerji üretimi için kullanılır.
Oksijenin Önemi:
- Oksijen, hücresel fonksiyonlar için gereklidir. Oksijen eksikliği, yorgunluk, nefes darlığı, baş dönmesi ve konsantrasyon güçlüğü gibi belirtilere yol açabilir.
- Oksijen, bağışıklık sisteminin işlevini de destekler.
- Vücut sıcaklığının düzenlenmesinde de rol oynar.
2. Hangi element, proteinlerin yapısal birimi olan amino asitlerin temel bileşenidir? a) Karbon (C) b) Hidrojen (H) c) Oksijen (O) d) Azot (N) e) Fosfor (P)
Proteinler, amino asit adı verilen moleküllerden oluşan polimerlerdir. Amino asitlerin temel bileşimi ise şunlardır:
- Karbon (C): Amino asitlerin omurgasını oluşturur.
- Hidrojen (H): Amino asitlerin yapısında bulunur ve su moleküllerinin oluşumuna katılır.
- Oksijen (O): Amino asitlerin yapısında bulunur ve su moleküllerinin oluşumuna katılır.
- Azot (N): Amino asitlerin amino grubunun (-NH2) temel bileşenidir. Proteinlerin işlevini belirleyen ve onları diğer moleküllerden ayıran şey bu amino grubudur.
- Fosfor (P): Bazı amino asitlerin yapısında bulunur.
Dolayısıyla, proteinlerin yapısal birimi olan amino asitlerin temel bileşeni Azot (N)‘dir.
Ek bilgiler:
- Proteinler, canlılarda en yaygın bulunan organik moleküllerden biridir.
- Proteinler, enzimler, yapısal proteinler, taşıyıcı proteinler ve hormonlar gibi birçok farklı işlevde rol oynarlar.
- 20 farklı amino asit, proteinlerin yapımında kullanılır.
3. Hücre zarının temel bileşenini oluşturan moleküller hangileridir? a) Proteinler b) Karbonhidratlar c) Lipidler d) Nükleik asitler e) Vitaminler
Doğru cevap c) Lipidler‘dir.
Hücre zarı, fosfolipit adı verilen bir lipit türünden oluşan bir çift tabakadan oluşur. Fosfolipitler, hidrofilik (su seven) bir başa ve hidrofobik (su sevmeyen) iki kuyruğa sahip amfipatik moleküllerdir. Çift tabakada, hidrofilik başlar dışa dönük ve su ile temas halindeyken, hidrofobik kuyruklar içe dönük ve birbirleriyle etkileşim halindedir.
Hücre zarının temel bileşenini oluşturan lipitlerin bazı önemli işlevleri şunlardır:
- Hücreye bariyer görevi görür: Hücre zarının lipit tabakası, istenmeyen moleküllerin hücreye girmesini ve hücre içi moleküllerin hücre dışına çıkmasını engeller.
- Seçici geçirgenlik sağlar: Hücre zarı, belirli moleküllerin hücreye girip çıkmasına izin verirken, diğer molekülleri engeller.
- Hücre içi organellerin oluşumuna yardımcı olur: Hücre zarı, endoplazmik retikulum, Golgi aygıtı ve mitokondri gibi hücre içi organellerin zarlarını oluşturur.
- Hücre iletişiminde rol oynar: Hücre zarı, hücrelerin birbirleriyle ve çevreleriyle iletişim kurmasına yardımcı olur.
Hücre zarında lipitlerin yanı sıra proteinler, karbonhidratlar ve nükleik asitler de bulunur.
- Proteinler: Hücre zarının yapısına ve işlevine katkıda bulunur.
- Karbonhidratlar: Hücre zarının dış yüzeyinde bulunur ve hücre-hücre etkileşiminde rol oynar.
- Nükleik asitler: Hücre zarının yapısına ve işlevine katkıda bulunur.
4. Hangisi inorganik bir bileşiktir? a) Su (H2O) b) Karbonhidrat (C6H12O6) c) Protein (C, H, O, N) d) Yağ (C, H, O) e) DNA (C, H, O, N, P)
Doğru cevap a) Su (H2O)‘dur.
Su, H2O formülüyle gösterilen bir moleküldür. İki hidrojen atomu ve bir oksijen atomundan oluşur. Su, inorganik bir bileşiktir.
Karbonhidratlar, proteinler, yağlar ve DNA ise organik bileşiklerdir. Organik bileşikler, karbon elementini içeren bileşiklerdir. Bu bileşikler, genellikle hidrojen, oksijen ve azot elementlerini de içerir.
Organik bileşiklerin bazı önemli özellikleri şunlardır:
- Karbon içerirler.
- Yüksek moleküler kütleye sahip olabilirler.
- Karmaşık yapılara sahip olabilirler.
- Kovalent bağlarla bağlanırlar.
- Canlılarda bulunur.
İnorganik bileşiklerin bazı önemli özellikleri şunlardır:
- Karbon içermezler.
- Düşük moleküler kütleye sahip olabilirler.
- Basit yapılara sahip olabilirler.
- İyonik veya kovalent bağlarla bağlanırlar.
- Canlılarda ve cansız varlıklarda bulunur.
5. Hangi biyolojik molekül, kalıtsal bilginin depolanmasından sorumludur? a) Protein b) Karbonhidrat c) Lipit d) Nükleik asit e) Vitamin
Doğru cevap d) Nükleik asit‘tir.
Nükleik asitler, DNA ve RNA olmak üzere iki ana türe ayrılır:
- DNA (Deoksiribonükleik asit): Kalıtsal bilginin depolandığı moleküldür. DNA, hücre çekirdeğinde bulunur ve hücrenin tüm özelliklerini belirler.
- RNA (Ribonükleik asit): DNA’daki bilgiden protein sentezlenmesini sağlayan moleküldür. RNA, hücrenin sitoplazmasında bulunur.
Nükleik asitler, nükleotid adı verilen monomerlerden oluşan polimerlerdir. Nükleotidler, bir fosfat grubu, bir pentoz şekeri ve bir azotlu bazdan oluşur. Nükleotidlerin dizilimi, DNA’da kalıtsal bilginin kodlanmasını sağlar.
Nükleik asitlerin bazı önemli işlevleri şunlardır:
- Kalıtsal bilginin depolanması: DNA, kalıtsal bilginin depolanmasından ve kuşaktan kuşağa aktarılmasından sorumludur.
- Protein sentezi: RNA, DNA’daki bilgiden protein sentezlenmesini sağlar.
- Hücresel işlevlerin düzenlenmesi: DNA ve RNA, hücresel işlevlerin düzenlenmesinde rol oynar.
6. Hangisi proteinlerin işlevlerinden biri değildir? a) Enzim görevi görmek b) Hücre zarı oluşturmak c) Enerji depolamak d) Antikor görevi görmek e) Taşıyıcı protein görevi görmek
Doğru cevap c) Enerji depolamak‘tır.
Proteinler, enzimler, antikorlar ve taşıyıcı proteinler gibi birçok farklı işlevde rol oynarlar. Enerji depolama ise proteinlerin ana işlevlerinden biri değildir.
Enerji depolama işlevi genelde karbonhidratlar ve yağlar tarafından gerçekleştirilir.
- Karbonhidratlar: Nişasta ve glikojen gibi karbonhidratlar, enerji için hızlı bir şekilde kullanılabilir.
- Yağlar: Trigliseritler gibi yağlar, uzun süreli enerji depolama için kullanılır.
Proteinler de enerji kaynağı olarak kullanılabilir, ancak bu, ana işlevlerinden biri değildir. Proteinler, enerji için kullanıldığında önce amino asitlere parçalanır. Amino asitler daha sonra glikoz veya diğer enerji kaynaklarına dönüştürülür.
7. Hangi element, kemik ve dişlerin yapısal bileşeninin temelini oluşturur? a) Karbon (C) b) Hidrojen (H) c) Oksijen (O) d) Kalsiyum (Ca) e) Fosfor (P)
Doğru cevap d) Kalsiyum (Ca)‘dur.
Kemik ve dişlerin yapısal bileşeninin temelini hidroksiapatit adı verilen bir mineral oluşturur. Hidroksiapatit, kalsiyum ve fosfat elementlerinden oluşur.
- Kalsiyum: Kemik ve dişlerin sertliğini ve dayanıklılığını sağlar.
- Fosfat: Kemik ve dişlerin mineralizasyonuna yardımcı olur.
Kemik ve dişlerin yapısında ayrıca magnezyum, sodyum ve potasyum gibi diğer elementler de bulunur.
8. Hangi molekül, hücrenin enerji kaynağı olarak kullanılır? a) Protein b) Karbonhidrat c) Mineraller d) Nükleik asit e) Vitamin
Doğru cevap b) Karbonhidrat‘tır.
Karbonhidratlar, hücrenin enerji ihtiyacını karşılayan temel moleküllerdir. En yaygın karbonhidratlar şunlardır:
- Glikoz: Basit bir şekerdir ve hücrenin en önemli enerji kaynağıdır.
- Nişasta: Birçok glikoz molekülünün bir araya gelmesiyle oluşan bir polisakkarittir. Bitkilerde enerji deposu olarak bulunur.
- Glikojen: Birçok glikoz molekülünün bir araya gelmesiyle oluşan bir polisakkarittir. Hayvanlarda enerji deposu olarak bulunur.
Karbonhidratlar, hücrede solunum yoluyla oksijen kullanılarak parçalanır ve ATP’ye dönüştürülür. ATP, hücrenin enerji para birimi olarak bilinir ve hücrenin tüm işlevlerini yerine getirmesi için gerekli olan enerjiyi sağlar.
Karbonhidratların yanı sıra, lipitler de hücre tarafından enerji kaynağı olarak kullanılabilir. Lipitler, yağlar ve yağ benzeri moleküllerdir. Lipitler, karbonhidratlardan daha fazla enerji depolarlar.
9. Hangisi, hücrenin genetik materyalini oluşturur? a) Protein b) Karbonhidrat c) Lipit d) Nükleik asit e) Vitamin
Doğru cevap d) Nükleik asit‘tir.
Nükleik asitler, DNA ve RNA olmak üzere iki ana türe ayrılır:
- DNA (Deoksiribonükleik asit): Kalıtsal bilginin depolandığı moleküldür. DNA, hücre çekirdeğinde bulunur ve hücrenin tüm özelliklerini belirler.
- RNA (Ribonükleik asit): DNA’daki bilgiden protein sentezlenmesini sağlayan moleküldür. RNA, hücrenin sitoplazmasında bulunur.
Nükleik asitler, nükleotid adı verilen monomerlerden oluşan polimerlerdir. Nükleotidler, bir fosfat grubu, bir pentoz şekeri ve bir azotlu bazdan oluşur. Nükleotidlerin dizilimi, DNA’da kalıtsal bilginin kodlanmasını sağlar.
Nükleik asitlerin bazı önemli işlevleri şunlardır:
- Kalıtsal bilginin depolanması: DNA, kalıtsal bilginin depolanmasından ve kuşaktan kuşağa aktarılmasından sorumludur.
- Protein sentezi: RNA, DNA’daki bilgiden protein sentezlenmesini sağlar.
- Hücresel işlevlerin düzenlenmesi: DNA ve RNA, hücresel işlevlerin düzenlenmesinde rol oynar.
10. Hangi biyolojik molekül, hücre içi ve hücre dışı ortamlar arasındaki madde taşınmasından sorumludur? a) Protein b) Karbonhidrat c) Lipit d) Nükleik asit e) Vitamin
Doğru cevap a) Protein‘dir.
Hücre zarı, fosfolipit adı verilen bir lipit türünden oluşan bir çift tabakadan oluşur. Proteinler, hücre zarının yapısında ve işlevine katkıda bulunur ve hücre içi ve hücre dışı ortamlar arasındaki madde taşınmasından sorumludur.
Hücre zarında bulunan proteinler iki ana gruba ayrılır:
- Transmembran proteinler: Hücre zarını tamamen deler ve hücre içi ve hücre dışı ortamlar arasında bir kanal oluşturur. Bu proteinler, su, iyonlar ve küçük moleküller gibi maddelerin hücre zarı boyunca taşınmasını sağlar.
- Periferik proteinler: Hücre zarının iç veya dış yüzeyine bağlıdır. Bu proteinler, hücre zarı ile diğer hücreler veya moleküller arasındaki etkileşimlerden sorumludur.
Hücre zarından taşınan maddeler şunlardır:
- Su: Su, ozmoz yoluyla hücre zarından taşınır.
- İyonlar: Sodyum, potasyum ve klorür gibi iyonlar, aktif taşınım veya pasif taşınım yoluyla hücre zarından taşınır.
- Küçük moleküller: Oksijen, karbondioksit ve glikoz gibi küçük moleküller, pasif taşınım veya taşıyıcı proteinler aracılığıyla hücre zarından taşınır.
- Büyük moleküller: Proteinler ve DNA gibi büyük moleküller, endocytosis veya exocytosis yoluyla hücre zarından taşınır.
- Bonus Soru
Biyolojik moleküllerin monomer, dimer ve polimer kavramlarını açıklayınız?
Bonus Soru Cevabı:
- Monomer: Tek birimden oluşan moleküllerdir. Örneğin: amino asit, nükleotid.
- Dimer: İki monomerden oluşan moleküllerdir. Örneğin: dipeptit, dinükleotid.
- Polimer: Birden fazla monomerden oluşan moleküllerdir. Örneğin: protein, nükleik asit.
Diğer YKS Konularına web sitemizden ulaşabilirsiniz. Sorularınız için lütfen yorum bölümüne çekinmeden yazın. Başarılar dilerim.