YKS Coğrafya Dünya’nın Şekil ve Hareketleri Konu Anlatımı ve Soru Çözümü
Bu yazı içeriğimizde YKS Coğrafya Dünya’nın Şekil ve Hareketleri Konu Anlatımı ve Soru Çözümlerine yer verilmiştir. En kısa zamanda PDF olarak da hazırlanıp yazı sonuna PDF’si eklenecektir.
İçindekiler
Dünya’nın Şekli
Dünya, kusursuz bir küre olmasa da, geoit adı verilen, kutuplardan basık ve ekvatordan şişkin, kendine özgü bir şekle sahiptir. Bu şekil, Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki dönüşü sırasında oluşan merkez kaç kuvvetiyle savrulmasının bir sonucudur. Bu gizemli şeklin, gezegenimiz üzerinde birçok önemli etkisi vardır.
Dünya’nın Geoit Şeklinin Sonuçları:
1. Ekvatorun Gizemi:
- Ekvatorun uzunluğu, tam bir meridyen dairesinin uzunluğundan 43 kilometre daha fazladır.
- Ekvator yarıçapı, kutuplara göre 21 kilometre daha uzundur.
- Bu nedenle, deniz seviyesinden yükseklik kutuplarda ekvatordan daha fazladır.
2. Güneş Işınlarının Farklı Açıları:
- Dünya’nın şekli, güneş ışınlarının yeryüzüne farklı açılarla düşmesine neden olur.
- Ekvatora yakın bölgeler daha fazla güneş ışığı alırken, kutuplara doğru güneş ışınlarının açısı azalır ve güneş ışığı miktarı da azalır.
3. Sıcaklık Dağılımı:
- Güneş ışınlarının farklı açıyla düşmesi, Dünya’nın sıcaklık dağılımını da etkiler.
- Ekvator bölgesi, kutuplara göre daha sıcakken, kutuplara doğru gidildikçe sıcaklık değerleri düşer.
4. Gecenin ve Gündüzün Gizemi:
- Dünya’nın şekli, gezegenimizin bir yarısının karanlıkken diğer yarısının aydınlık olmasını sağlar.
- Aydınlanma çizgisi daire biçimindedir ve buna aydınlanma çemberi de denir.
5. Yerçekimi Farklılıkları:
- Kutuplar, Dünya’nın merkezine (ekvatora göre) daha yakındır.
- Bu durum, yerçekiminin ekvatorda az, kutuplarda ise daha fazla olmasına neden olur.
6. Dönüş Hızının Gizemi:
- Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızı da geoit şekilden etkilenir.
- Ekvator’dan kutuplara gidildikçe dönüş hızı azalır.
7. Haritalarda Hatalar:
- Dünya’nın şekli, harita çizimlerinde de bazı hatalara yol açar.
- Bu nedenle, farklı harita projeksiyonları kullanılır.
8. Kutup Yıldızı İpucu:
- Kutup yıldızının görünüm açısı, bulunduğumuz yerin enlem derecesini verir.
- Bu sayede denizciler ve kaşifler konumlarını belirleyebilirler.
Dünya’nın Hareketleri
Dünya, evrenin muhteşem bir köşesinde, durmadan dönen bir gezegendir. Bu gizemli dans, iki ana hareketten oluşur:
1. Dünya’nın Kendi Ekseni Etrafında Dönmesi (Günlük Hareket)
- Yön: Batıdan Doğuya doğru döner.
- Çizgisel Hız: Ekvatordan kutuplara doğru azalır. En hızlı nokta ekvatordur.
- Açısal Hız: Her yerde aynıdır. Bütün noktalar 24 saatte 360 derecelik bir dönüş yapar.
- Eksen: Dünyayı iki eşit parçaya bölen ve tam merkezinden geçtiği varsayılan hayali bir çizgidir.
Günlük Dönüşün Sonuçları:
- Gece ve gündüzün birbirini takip etmesi: Dünya dönerken, güneş ışığı farklı bölgeleri aydınlatır ve gece-gündüz döngüsü oluşur.
- Güneş ışınlarının geliş açısının değişmesi: Gün içinde güneş ışınlarının geliş açısı değişir, bu da gölge boyunun ve sıcaklığın değişmesine neden olur.
- Yerel saat farklarının oluşması: Dünya dönük olduğundan, farklı meridyenlerdeki bölgelerde farklı saatler gösterilir.
- Alize, Batı Rüzgarları ve Kutup Rüzgarlarının sapması: Coriolis kuvveti nedeniyle, Kuzey Yarım Küre’de sağa, Güney Yarım Küre’de sola doğru saparlar.
- Dinamik Basınç Kuşaklarının oluşması: Atmosferdeki basınç dağılımı, Dünya’nın dönüşü ile etkileşime girerek dinamik basınç kuşaklarını oluşturur.
2. Dünya’nın Güneş Etrafında Dönmesi (Yıllık Hareket)
- Yörünge: Dünya’nın güneş çevresine dönerken izlediği yola “yörünge” denir.
- Dönüş Süresi: Dünya, Güneş’in etrafındaki dönüşünü 365 gün 6 saatte tamamlar. Bu 6 saatlik fark 4 yılda bir 1 Şubat ayına eklenir.
- Yörüngenin Şekli: Elips şeklindedir. Bu elips şeklinin Dünya’nın hareketi üzerinde önemli etkileri vardır.
Elips Yörüngenin Sonuçları:
- Güneş’e olan uzaklığın değişmesi: Yıl içinde Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığı değişir.
- Günberi ve Gündöte: Dünya’nın Güneş’e en yakın olduğu (3 Ocak) noktaya “Günberi”, en uzak olduğu (4 Temmuz) noktaya ise “Gündöte” denir.
- Dönüş hızının değişmesi: Dünya Güneş’e yakınken hızlı, uzakken yavaş döner.
- Mevsim sürelerinin eşit olmaması: Kuzey Yarım Küre’de yaz mevsimi kış mevsiminden daha uzundur. Bunun sebebi, Dünya’nın yazın Güneş’ten uzak olması ve daha yavaş dönmesidir.
- Ekinoks gecelerinin 2 gün geç başlaması: Sonbahar ekinoksu 23 Eylül’de, ilkbahar ekinoksu ise 20 Mart’ta gerçekleşir.
- Şubat ayının 28 veya 29 gün çekmesi: Artık yıl, Dünya’nın Güneş’in etrafında tam bir turunu tamamlamasının 4 yılda bir 366 gün sürmesinden kaynaklanır. Bu nedenle Şubat ayı 4 yılda bir 29 gün çeker.
Dünya’nın bu iki hareketi, gezegenimiz üzerinde mevsimlerin oluşmasını, gece-gündüz döngüsünü, rüzgar sistemlerini ve daha birçok etkeni etkileyerek, Dünya’yı olduğumuz gibi şekillendirir. Bu gizemli dans, evrenin senfonisinde önemli bir rol oynar ve bize zamanın ve değişimin doğasını hatırlatır.
Dünya’nın Eksen Eğikliği
Dünya, Güneş etrafındaki elips şeklindeki yörüngesinde dönerken, kendi ekseni etrafında da döner. Bu iki hareket, gezegenimiz üzerinde birçok önemli etkiye sahiptir.
Ancak bu etkilerin temelinde yatan gizli bir faktör vardır: Dünya’nın eksen eğikliği.
Eksen Eğikliği Nedir?
Ekliptik (yörünge) düzlemi, Dünya’nın elips şeklindeki yörüngesinden geçen düzleme denir. Ekvator düzlemi ise Ekvator’dan geçen düzleme verilen isimdir. Bu iki düzlem, Dünya’nın ekseninin eğik olması nedeniyle birbirleriyle çakışmaz.
Başka bir deyişle, Dünya ekseni ile ekliptik düzlemi arasında 66° 33′, Ekvator düzlemi ile ekliptik düzlemi arasında ise 23° 27′ açı vardır.
Eksen Eğikliğinin Sonuçları
Dünya’nın ekseninin eğik olması, Güneş ışınlarının yeryüzüne farklı açılarda düşmesine ve birçok önemli sonuca yol açar:
1. Güneş Işınlarının Düşme Açısının Değişmesi:
Eksen eğikliği nedeniyle, Güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açısı yıl boyunca değişir. Bu durum, mevsimlerin oluşmasına neden olur.
2. Güneş’in Doğuş ve Batış Saatleri ve Yerlerinin Değişmesi:
Eksen eğikliği, Güneş’in doğuş ve batış saatlerinin ve yerlerinin mevsimlere göre değişmesine neden olur.
3. Aydınlanma Çemberinin Sınırının Mevsimlere Göre Değişmesi:
Aydınlanma çemberi, Güneş ışığının ulaştığı enlem dairesidir. Eksen eğikliği nedeniyle, aydınlanma çemberinin sınırı mevsiけますre değişir.
4. Mevsimlerin Oluşumu:
Eksen eğikliği, Dünya’nın farklı bölgelerinin Güneş’e göre farklı açılarda konumlanmasına neden olarak mevsimlerin oluşmasını sağlar.
5. Güneş’e Dönük Olma:
21 Aralık’ta Güney Yarım Küre, 21 Haziran’da ise Kuzey Yarım Küre Güneş’e daha dönük olur. Bu durum, kış ve yaz aylarının oluşmasına neden olur.
6. Gece ve Gündüz Sürelerinin Değişmesi:
Eksen eğikliği, gece ve gündüz sürelerinin Ekvator’dan kutuplara gidildikçe artmasına neden olur.
7. Gölge Uzunluklarının Değişmesi:
Yıl içinde cisimlerin gölge uzunlukları değişir.
8. Dönencelerin ve Kutup Dairelerinin Belirlenmesi:
Eksen eğikliği, dönencelerin ve kutup dairelerinin sınırlarını belirleyerek matematiksel iklim kuşaklarının oluşumuna neden olur.
YKS Coğrafya Dünya’nın Şekil ve Hareketleri Soru Çözümü
Örnek Soru 1: Dünya’nın şeklinin nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
a) Yıldırım çarpmaları b) Dönme hızı c) Yeraltı volkanik faaliyetleri d) Meteor çarpışmaları
Çözüm:
Dünya’nın şekli, dönme hızından kaynaklanan merkezkaç kuvveti nedeniyle biraz şişkin bir küreye benzer. Bu yüzden doğru cevap “b) Dönme hızı”dır. Dünya’nın ekvatorda biraz genişlemiş olması, kutuplara doğru ise daha düzleşmiş olması, gezegenimizin dönme hızının bir sonucudur. Bu durum, gezegenin kutuplardan ekvatoya doğru dönmesiyle oluşan merkezkaç kuvveti nedeniyle meydana gelir. Yıldırım çarpmaları, yeraltı volkanik faaliyetleri ve meteor çarpışmaları gibi diğer faktörler de Dünya’nın yüzey özelliklerini etkiler, ancak gezegenin genel şeklini belirleyen ana faktör dönme hızıdır.
Doğru cevap: b) Dönme hızı
Örnek Soru 2: Dünya’nın geoit şekli aşağıdakilerden hangisiyle tanımlanır?
a) Tam bir küre b) Kutuplardan basık, ekvatordan şişkin c) Düzlemsel bir yapı d) Kıvrımlı bir yapı
Çözüm:
Dünya’nın geoit şekli, “b) Kutuplardan basık, ekvatordan şişkin” ile tanımlanır. Bu, Dünya’nın dönme hızının bir sonucu olarak merkezkaç kuvvetinin etkisiyle oluşan şeklidir. Gerçekte Dünya tam bir küre değil, kutuplarda biraz basık ve ekvatorda biraz genişlemiş bir yapıya sahiptir. Bu yapı, Dünya’nın gerçek şeklini en iyi şekilde ifade eden geoit olarak bilinir. Düzlemsel bir yapı veya kıvrımlı bir yapı, Dünya’nın genel şeklini tanımlamak için kullanılmaz.
Doğru cevap: b) Kutuplardan basık, ekvatordan şişkin
Örnek Soru 3: Dünya’nın eksen eğikliğinin sonuçları arasında aşağıdakilerden hangisi mevcut değildir?
a) Mevsimlerin oluşumu
b) Güneş’in doğuş ve batış saatlerinin değişmesi
c) Aydınlanma çemberinin sabit kalması
d) Gece ve gündüz sürelerinin değişmesi
Çözüm:
Dünya’nın eksen eğikliği, mevsimlerin oluşumu, güneşin doğuş ve batış saatlerinin değişmesi, ve gece ile gündüz sürelerinin değişmesi gibi olaylardan sorumludur. Bunlar, Dünya’nın Güneş çevresinde dönerken ekseninin eğik olmasının doğrudan sonuçlarıdır. Ancak, “c) Aydınlanma çemberinin sabit kalması” ifadesi, Dünya’nın eksen eğikliğinin bir sonucu olarak kabul edilmez. Aydınlanma çemberi (yani, gündüz ile gece arasındaki sınır), yıl boyunca Dünya’nın Güneş etrafındaki konumuna bağlı olarak değişir, bu da eksen eğikliği ile doğrudan ilişkilidir. Dolayısıyla, mevcut olmayan sonuç “c) Aydınlanma çemberinin sabit kalması”dır.
Doğru cevap: c) Aydınlanma çemberinin sabit kalması
Örnek Soru 4: Dünya’nın dönme hareketi hangi yönde gerçekleşir?
a) Kuzeyden güneye b) Doğudan batıya c) Batıdan doğuya d) Güneyden kuzeye
Çözüm:
Dünya’nın dönme hareketi “c) Batıdan doğuya” yönünde gerçekleşir. Bu, Güneş’in Dünya’dan bakıldığında doğudan yükselip batıda batıyor gibi görünmesinin nedenidir. Gezegenimizin bu dönme yönü, gündüz ve gece döngüsünü, ayrıca yerel saat farklılıklarını belirler.
Doğru cevap: c) Batıdan doğuya
Örnek Soru 5: Dünya’nın yıllık hareketi ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
a) Dünya’nın yıllık hareketi, ekvator düzlemi boyunca gerçekleşir.
b) Yıllık hareket, dünyanın dönüş hareketinin sonucudur.
c) Yıllık hareketin sonucu olarak mevsimlerdeki değişimler oluşur.
d) Dünya’nın yıllık hareketi, güneşin çevresinde elips şeklinde bir yörünge izlemesidir.
Çözüm:
Dünya’nın yıllık hareketi ile ilgili olarak doğru olan ifade “c) Yıllık hareketin sonucu olarak mevsimlerdeki değişimler oluşur” ve “d) Dünya’nın yıllık hareketi, güneşin çevresinde elips şeklinde bir yörünge izlemesidir.”dır. Dünya, Güneş’in çevresinde elips bir yörünge üzerinde dönerken aynı zamanda eksen eğikliği nedeniyle farklı mevsimler yaşarız. Bu yüzden hem c) hem de d) seçenekleri Dünya’nın yıllık hareketi ile ilgili doğru bilgiler içerir. Ancak, bir seçenek istendiği için en kapsamlı açıklamayı sağlayan “d) Dünya’nın yıllık hareketi, güneşin çevresinde elips şeklinde bir yörünge izlemesidir.” ifadesi en doğru cevap olur, çünkü bu hareket mevsimlerdeki değişimleri de kapsar.
Doğru cevap: d) Dünya’nın yıllık hareketi, güneşin çevresinde elips şeklinde bir yörünge izlemesidir.
Örnek Soru 6: Dünya’nın ekvator hattındaki yükseklik, kutuplara göre neden daha azdır?
a) Ekvator daha soğuk olduğu için
b) Ekvator daha alçak bir bölgede bulunduğu için
c) Ekvator daha sıcak olduğu için
d) Ekvator daha yüksek bir bölgede bulunduğu için
Doğru cevap: b) Ekvator daha alçak bir bölgede bulunduğu için
Örnek Soru 7: Dünya’nın eksen eğikliği ile ilgili olarak, ekseni ile ekliptik düzlem arasında kaç derecelik bir açı bulunmaktadır?
a) 45° b) 60° c) 23° 27′ d) 90°
Doğru cevap: c) 23° 27′
Örnek Soru 8: Dünya’nın dönme hareketi sonucu hangi fenomen oluşmaz?
a) Gece ve gündüz döngüsü b) Gölge uzunluklarının değişmesi c) Rüzgar sistemlerinin oluşumu d) Meteor yağmurları
Doğru cevap: d) Meteor yağmurları
Örnek Soru 9: Dünya’nın dönme hareketinin sonuçlarından biri olarak hangisi doğru değildir?
a) Yerel saat farklarının oluşması
b) Yönü değişen rüzgarlar
c) Dinamik basınç kuşaklarının oluşumu
d) Aydınlanma çemberinin sabit kalması
Doğru cevap: d) Aydınlanma çemberinin sabit kalması
Diğer YKS Konularına web sitemizden ulaşabilirsiniz. Sorularınız için lütfen yorum bölümüne çekinmeden yazın. Başarılar dilerim.
